Roman Antoni (1892–1951), dyplomata, minister przemysłu i handlu. Ur. 10 IX w Warszawie, był synem Juliana, inżyniera, i Felicji ze Stolzenwaldów (Sztolcenwaldów). R. ukończył w r. 1910 gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego w Warszawie i jednocześnie zdał maturę w rosyjskim gimnazjum na Pradze. Studiował na politechnice w Berlinie-Charlottenburgu. Studia przerwał mu wybuch pierwszej wojny światowej. R. współdziałał wówczas z Centralnym Komitetem Obywatelskim w Warszawie. W r. 1915 wyjechał do Rosji, pracował od 1 XII t.r. do 15 III 1918 w Centralnym Komitecie Wojenno-Przemysłowym w Piotrogrodzie, gdzie doszedł do stanowiska pomocnika szefa departamentu handlu zagranicznego i transportu morskiego, a od 21 III do 8 VII 1918 pracował w Stowarzyszeniu Przemysłowców i Kupców Polskich w Rosji. Po powrocie do Warszawy był R. od 15 X 1918 referentem w Min. Przemysłu i Handlu. Przeszedł następnie do służby w Min. Spraw Zagranicznych (MSZ) obejmując 16 IV 1919 funkcję sekretarza konsularnego I kl., a od 1 IV 1920 wicekonsula, w Konsulacie Generalnym w Nowym Jorku. Od 26 III do 1 VI 1922 był – w charakterze sekretarza – członkiem delegacji polskiej na konferencję genueńską, po czym przez pół roku przebywał na urlopie bezpłatnym. Wtedy, we wrześniu 1922, rozpoczął studia na Wydz. Prawno-Ekonomicznym Uniw. Pozn. i dyplom magistra nauk ekonomiczno-politycznych uzyskał w lutym 1926. Jednocześnie po krótkim okresie pracy (od 1 I 1923) w Min. Pracy i Opieki Społecznej wrócił R. do MSZ 19 III 1923 na stanowisko attaché emigracyjnego w VI stopniu służbowym w Komisariacie Generalnym w Gdańsku, gdzie pozostał do 31 III 1927. W r. 1926 ogłosił broszurę pt. Ustrój polityczny Wolnego Miasta Gdańska (W.). Z dn. 1 IV 1927 objął w Dep. Politycznym MSZ w Warszawie kierownictwo referatu w stopniu radcy ministerialnego. Od 16 V 1928 przydzielony do Gabinetu Ministra, był R. kierownikiem Wydz. Osobowego, a wkrótce został naczelnikiem w V stopniu służbowym tegoż Wydziału. Dn. 13 I 1930 awansował na p.o. radcy ekonomicznego, 12 II 1931 na radcę ekonomicznego w Dep. Polityczno-Ekonomieznym (wedle S. Schimitzka „Drogi i bezdroża minionej epoki” – zgodnie z taktyką stosowaną przez ówczesnego wiceministra spraw zagranicznych Józefa Becka – R. spokrewniony z Augustem Zaleskim, został przesunięty na hierarchicznie wyższe, lecz mniej wpływowe stanowisko). Brał wtedy udział w licznych rokowaniach w kraju i za granicą. Jednocześnie w l. 1931–4 wykładał ekonomię polityczną w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie (początkowo jako asystent, potem jako profesor) oraz w Instytucie Studiów Handlowych i Orientalistycznych (drukiem ukazały się Notatki na podstawie wykładów ekonomii politycznej A. Romana w I. S. H. i O., b.m.r.w.), a w l. 1932–4 dojeżdżał do Lwowa, gdzie na Uniw. Jana Kazimierza miał wykłady z przedmiotu: «Międzynarodowe układy gospodarcze». Egzaminował też urzędników MSZ z ekonomii politycznej. Wspominając go z tego okresu, R. Wodzicki pisze: «Wysoki, barczysty, miał uderzająco regularne rysy i rzymski profil». Z dn. 1 VII 1934 objął R. stanowisko posła nadzwycz. i ministra pełnomocnego RP w Szwecji. O nominacji tej – znowu wedle Schimitzka – miało zadecydować, obok znajomości problemów bałtyckich, podzielanie koncepcji politycznych Becka, który (mimo wspomnianych wyżej względów) darzył go zaufaniem. W dn. 18–24 VI 1935, wezwany z Sztokholmu, brał R. udział w polsko-gdańskich rokowaniach walutowych, znał bowiem sprawy gdańskie dokładnie z czasu pracy w Komisariacie Generalnym w Gdańsku i cieszył się przy tym opinią dobrego negocjatora. Rozmowy te nie przyniosły pozytywnego rezultatu. Gdy w końcu lipca t.r. wypłynęła nowa fala konfliktów z Gdańskiem na tym samym tle, negocjacje (7–8 VIII) «z całą energią i umiejętnością przeprowadził min. Roman, którego specjalnie w tym celu ściągnąłem z urlopu» (J. Beck); zostały one zakończone podpisaniem porozumienia. Na początku maja 1936 Beck, uważając za potrzebne, m. in. wobec świeżo wprowadzonych ograniczeń dewizowych, wzmocnienie MSZ, powołał (informację o nominacji przynosi „Monitor Polski” z 7 V) na drugiego podsekretarza stanu w MSZ R-a, któremu miały podlegać sprawy gospodarcze, gdańskie i częściowo budżetowe. Jednakże już 15 V t.r. został R. mianowany ministrem przemysłu i handlu w nowo utworzonym gabinecie Felicjana Sławoja Składkowskiego. Objąwszy resort, R. oceniał sytuację finansowo-gospodarczą Polski jako fatalną (J. Szembek). Uważał za konieczne – dla ożywienia gospodarki w Polsce – przeprowadzenie dewaluacji, przeciwnie niż minister skarbu i wicepremier Eugeniusz Kwiatkowski, dążący do obniżki cen. R. był zwolennikiem gospodarki autarkicznej, lecz w rok po rozpoczęciu urzędowania, na zebraniu grupy parlamentarnej do spraw emigracyjno-kolonizacyjnych w dn. 1 VII 1937, podkreślał, że brak jest dostatecznej ilości warunków produkcyjnych, kapitałów i kontaktów handlowych i finansowych aby móc wejść na tory polityki autarkicznej (Polityka surowcowa. Przemówienie…, „Polska Gosp.” 1937 z. 28). W sytuacji, kiedy kierowanie ekonomiką polską było zdominowane przez Kwiatkowskiego, R. niechętny jego koncepcjom, nie odgrywał większej roli. Niekiedy musiał uciekać się do pomocy Becka, nie mogąc przeprowadzić swoich projektów wobec oporu Kwiatkowskiego. W jesieni 1938 został senatorem (z mianowania przez prezydenta RP). Jego wystąpienia na posiedzeniach Komisji Budżetowej Sejmu lub Senatu zamieszczane były w „Polsce Gospodarczej” (np. 1937 z. 5, 1938 z. 8, 1939 z. 4, 7), w „Wiadomościach Portu Gdyńskiego” (1938 nr 2) i in. Przemówienie wygłoszone na posiedzeniu Komisji Budżetowej Senatu 17 II 1939 pt. Znaczenie średniej i drobnej wytwórczości w gospodarstwie narodowym zostało nakładem Związku Izb Rzemieślniczych RP w Warszawie wydane osobno (W. 1939); we wstępie zwracano uwagę, że «Po raz pierwszy w dziejach odrodzonej państwowości polskiej urzędujący Minister Przemysłu i Handlu tak wyraźnie i zdecydowanie określił swój pozytywny stosunek do drobnej wytwórczości, rzemiosła i kupiectwa oraz podkreślił znaczenie jakie grupy te (…) mają dla unarodowienia przemysłu i handlu i realizacji ogólnopaństwowego programu gospodarczego». Przemówienia R-a w Sejmie i Senacie w kolejnych sesjach budżetowych wychodziły drukiem pt. Problemy i wytyczne w dziedzinie przemysłu, handlu i żeglugi… (W. 1937, 1938, 1939). Opublikował też Wstęp do nauk ekonomicznych. Referat wygłoszony w dn. 28/III 1938 w Stowarzyszeniu Elektryków Polskich (W. 1938). W maju 1939 przewodniczył delegacji rządowej na otwarcie pawilonu polskiego na Światowej Wystawie w Nowym Jorku. W dniu wybuchu drugiej wojny światowej R. podpisał tajny wniosek o statucie organizacyjnym Min. Przemysłu i Handlu na czas wojny oraz o utworzeniu Międzyministerialnego Komitetu Gospodarki Przemysłowej. Dn. 5 IX Rada Ministrów podjęła uchwałę o ewakuowaniu maszyn dla celów wojennych i warsztatów reparacyjnych do wschodnich województw i instalowania ich w miejscowościach, w których istnieje choćby drobny przemysł; wykonanie tej uchwały zlecono R-owi. Okres wojny po dn. 17 IX 1939 spędził R. w Rumunii. Na początku października dołączył do Becka i następnie na własną prośbę przebywał w Braszowie z Beckiem; nie skorzystał z możliwości opuszczenia Rumunii chcąc z nim dzielić losy. Był ciężko chory na cukrzycę. Po śmierci Becka w r. 1944, wdowa po nim przedostała się do Stambułu i stąd nawiązała kontakt z Londynem, by podjęto starania o wydostanie kilku osób z Rumunii, m. in. R-a. Jednakże R. dopiero po zakończeniu wojny opuścił Rumunię. Wrócił do kraju. Zgłosił się do pracy w Min. Przemyślu i Handlu. Minister Hilary Minc zaangażował go w r. 1947 jako doradcę traktatowego w Dep. Traktatów; później R. był doradcą w Min. Handlu Zagranicznego. Zmarł 28 IV 1951 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim, kwatera 30-IV-13/14. Był odznaczony Orderem Polonia Restituta 4 i 3 kl., wieloma orderami zagranicznymi, m. in. Krzyżem Komandorskim I kl. szwedzkiego orderu Wazy i francuską Legią Honorową 2 kl. W małżeństwie z Marią z Załęskich (11 IV 1900–31 VII 1977), siostrą dyplomaty Macieja Załęskiego, R. nie miał potomstwa.  

Enc. gosp., II; W. Ilustr. Enc. Gutenberga, XXII; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Who’s who in Central and East-Europe 1935/36, Zurich 1937; Chronologia stosunków międzynarodowych Polski 1933–1935, Zest. W. Balcerak, W. 1960; toż, 1936–7, Zest. M. Safianowska, W. 1961; toż, 1938, Zest. M. Safianowska, W. 1962; toż, styczeń–sierpień 1939, Zest. J. Chudek, W. 1963; Izby Ustawodawcze, „Przekrój” 1939 nr s. 151–2 (fot.); Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Centrala i placówki w 1921 r., W. [1921] s. 45; Rocznik Służby Zagranicznej RP, W. 1932–6; – Dopierała B., Gdańska polityka Józefa Becka, P. 1967; Drozdowski M., Polityka gospodarcza rządu polskiego 1936–1939, W. 1963; Landau Z., Tomaszewski J., Sprawa żyrardowska, W. 1983; Machaliński Z., Gospodarcza myśl morska II Rzeczypospolitej (1919–1939), Wr. 1975; Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski, Wyd. 2, Londyn 1967 II; Vetulani A., Smutna rocznica, „Tyg. Powsz.” 1973 nr 38 s. 1–2; Wójcicki J., Wolne Miasto Gdańsk 1920–1939, W. 1976; – Beck J., Ostatni raport, W. 1987; Daniec E., Zagadnienie wynalazczości w Polsce na tle przemówienia Min. Przemysłu i Handlu A. Romana, wygłoszonego na posiedzeniu Komisji Senatu w dniu 17. II. 1939 r., Kat. 1939; Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1973 VII; Drymmer W., Wspomnienia, „Zesz. Hist.” Z. 31: 1975 s. 70; Dziennik Urzędowy MSZ RP, W. 1920 nr 1 s. 39, W. 1927 s. 50, W. 1928 s. 160, W. 1929 s. 107, W. 1930 s. 69, 142, W. 1931 s. 37, W. 1933 s. 167, 189, 205, W. 1934 s. 79, 84; Gawroński J., Moja misja w Wiedniu 1932–1938, W. 1965; Gruber H., Wspomnienia i uwagi, Londyn 1968; Instytut Studiów Handlowych i Orientalistycznych w Warszawie [programy wykładów], R. 2–5: 1931–4; Karpiński Z., O Wielkopolsce, złocie i dalekich podróżach. Wspomnienia 1860–1960, W. 1971; Krzyżanowski W., Lata bukareszteńskie, „Zesz. Hist.” Z. 44: 1978 s. 178; Młynarski F., Wspomnienia, W. 1971; „Monitor Polski” 1936 nr 107 s. 1–2, nr 114 s. 2, nr 115 s. 2; Noël L., Polonia Restituta. La Pologne entre deux mondes, Paris 1984; Pobóg-Malinowski W., Na rumuńskim rozdrożu, „Kultura” 1948 nr 9–10 s. 116, 164–5; Rakowski J., Diariusz wrześniowego dramatu, „Zesz. Hist.” Z. 39: 1977 s. 135; Romanowa M., Wyjaśnienie, „Tyg. Powsz.” 1975 nr 45; Różański H., Śladem wspomnień i dokumentów (1943–1948), W. 1987; Schimitzek S., Drogi i bezdroża minionej epoki. Wspomnienia z lat pracy w MSZ (1920–1939), W. 1976; tenże, Na krawędzi Europy. Wspomnienia portugalskie 1939–1946, W. 1970; Składkowski [F.] S., Nie ostatnie słowo oskarżonego, Londyn 1964; Spraw. stenogr. Sejmu 1937–9; [Szembek J.], Diariusz i teki Jana Szembeka (1935–1945), London 1964–72 I–IV; [tenże], Diariusz i teki Jana Szembeka (1935–1945). Uzupełnienia od 1 września do 31 grudnia 1939 r., „Niepodległość” T. 20 (po wznowieniu): 1987 s. 17, 37, 90, 156; Szkoła Nauk Politycznych w Warszawie [programy wykładów], R. 16–19: 1931–4; Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie. Spis wykładów na r. akad. 1933/4, Lw. 1933 s. 21; toż na r. akad. 1934/5, Lw. 1934 s. 20; Wandycz P., MSZ widziane oczami amerykańskiego dyplomaty, w: tenże, Polska a zagranica, Paryż 1986 s. 286; Winiewicz J., Co pamiętam z długiej drogi życia, P. 1985; Wodzicki R., Wspomnienia. Gdańsk–Warszawa–Berlin 1928–1939, W. 1972; – AAN: PRM sygn. 254 (karty kwalifikacyjne MSZ, litera R), Ministerstwo Przemysłu i Handlu sygn. 89, Skorowidz uchwał Rady Ministrów, 1930; – Informacje Arch. Uniw. Pozn. (tu akta dotyczące studiów R-a: sygn. 71/21, 103d/1543 oraz jego autobiografia z 14 IX 1922); Informacje brata stryjecznego, Henryka Romana i Stanisława Konarskiego z W. Alina Szklarska-Lohmannowa